Komisji ds. Kontaktów Językowych
przy Międzynarodowym Kongresie Slawistów
Działania Komisji powinny opierać się na dwóch nadrzędnych celach:
1. Językoznawstwo wariancyjne (angl. variationist linguistics, czyli językoznawstwo badające wariantywność w języku i mowie w zależności od rozmaitych społecznych i innych czynników) powinno być traktowane nie tylko jako uzupełnienie tradycyjnych metod badawczych, ale także stosowane w sposób spójny tak, aby jakościowe i ilościowe metody badania języka mogły korzystać nawzajem ze swoich atutów.
Podejście wariancyjne dąży do tego, aby spostrzeżenia intuicyjne („domysły”) były bardziej wiarygodne; metody kwantyfikacyjne używane są do weryfikacji (lub falsyfikacji) spostrzeżeń z badań jakościowych oraz w celu ich uogólnienia. Metody te zyskują na popularności praktycznie we wszystkich dziedzinach, które są istotne dla lingwistyki kontaktu; ponadto coraz częściej trafiają do szkolnictwa wyższego na uniwersytetach. Spośród istotnych dziedzin są to przede wszystkim:
- Socjolingwistyka rozumiana w sensie laboviańskim.
- Geografia dialektalna i dialektometria.
- Lingwistyka arealna (przede wszystkim w odniesieniu do mniejszych obszarów).
2. Odmiany języków słowiańskich (tj. języki, dialekty i inne „lekty”) nie powinny być badane w oderwaniu, czy to w odniesieniu do nich jako obiektów badań, czy stosowanych metod (patrz §1). Badania nad nad językami i dialektami słowiańskimi nie powinny pozostawać w tyle za badaniami odmian innych rodzin językowych (np. za germańskimi czy romańskimi). Slawistyka zajmująca się wariantywnością powinna nadążać za najnowszymi badaniami i również nadawać ton w dyscyplinie.
Niestandardowe odmiany słowiańskie (dialekty, socjolekty, egzogeniczne i endogeniczne języki mniejszościowe itd.) oferują szeroki zakres dotychczas słabo wykorzystanych możliwości, które dostarczają ważnych zasobów do badań nad kontaktami językowymi, tak między odmianami słowiańskimi, jak też między odmianami słowiańskimi i niesłowiańskimi. Ponadto odmiany słowiańskie uczestniczą w różnych sytuacjach kontaktowych, zapewniając tym samym różnorodnych przedmiotów badań nie tylko w wymiarach diatopowych (tj. terytorialnych), ale również w wymiarach diastratycznych (społeczno-socjalnych) (w kategoriach Coseriu’a). Ta empiryczna podstawa daje nam realną szansę nie tylko na dokumentowanie i opisywanie różnych sytuacji kontaktowych, które uzupełniają naszą wiedzę o różnorodności językowej z socjolingwistycznego i strukturalnego punktu widzenia, ale umożliwia także wniesienie znaczącego wkładu w podejścia teoretyczne, co sprzyja lepszemu zrozumieniu i wyjaśnieniu zmian językowych.
Jeżeli chodzi o metody, to podejścia wariancyjne wymagają korpusów oraz baz danych podobnego typu. Dlatego też tworzenie, ulepszanie i propagowanie dobrze skontruowanych korpusów i baz danych o zmienności językowej należy uznać za jedno z najważniejszych zagadnień w pracy Komisji (dla porównania np. sieć SpoSla: http://parasolcorpus.org/Spoken-Slavic/). Takiego typu zasoby powinny być propagowane przede wszystkim w celu zapewnienia dostępu do trwałych i autentycznych danych językowych, które można wykorzystać do rzetelnej i porównywalnej prezentacji dowodów faktycznych, a ponadto są wystarczająco elastyczne, aby umożliwić odpowiedź na różne pytania badawcze.
Obydwa wyżej wymienione cele powinny przeciwdziałać izolacji badań w językoznawstwie slawistycznym. Realizacja tych celów nie umniejsza znaczenia metod jakościowych w badaniu sytuacji kontaktowych (w aspekcie socjolingwistycznym lub dialektologicznym). Językoznawstwo slawistyczne potrzebuje jednak solidnych ram, aby nie tylko dotrzymać kroku ogólnie przyjętym i stosowanym metodom w empirycznych badaniach lingwistycznych, ale także wnieść w nie swój cenny wkład własny. Ponadto można z pożytkiem zastosować metody jakościowe, aby rzucić nowe światło na problemy zasadnicze (np. rolę kontaktu językowego w zmianach językowych, przyczyny i procesy zbieżności oraz rozbieżności w wyznaczonych strefach kontaktu oraz na mniejszych obszarach) a także mieć cenny wkład w szerokiej gamie technik wśród metodologii wariancyjnych. Taka wzajemna wymiana doświadczeń możliwa jest tylko przy konsekwentnym wspieraniu tworzenia i wykorzystywania długofalowych korpusów oraz możliwości wymiany dużego i zróżnicowanego zbioru danych. Otwarty dostęp z wykorzystaniem licencji Creative Commons Licenses, zachęcający do maksymalnej otwartości, służyłby jako wygodna płaszczyzna do dzielenia się danymi. Przewodnik po licencjach Creative Commons Licenses można znaleźć tutaj:
https://creativecommons.org/licenses/; https://en.wikipedia.org/wiki/Creative_Commons_license.
W związku z tym Komisja powinna składać się z badaczy, którzy chcą i mogą wzajemnie się uzupełniać w celu zagwarantowania odpowiedniego zasięgu prowadzonych badań, spełniającego następujące kryteria:
- objęcie metod wariancyjnych i jakościowych („tradycyjnych”);
- optymalna różnorodność współczesnych i historycznie potwierdzonych przypadków kontaktu językowego z udziałem odmian słowiańskich (z uwzględnieniem zarówno kontaktów słowiańskich, jak i słowiańsko-niesłowiańskich);
- Know-how w zakresie tworzenia, ulepszania i wykorzystywania korpusów (głównie mówionych i niestandardowych), baz danych i repozytoriów, które gwarantują trwałość wymiany i dostępu do danych, a także dostarczanie narzędzi do zapytań korpusowych.
Björn Wiemer (przewodniczący), Johannes-Gutenberg-Universität, Institut für Slavistik, Turkologie und zirkumbaltische Studien (Abt. Slavistik) – wiemerb@uni-mainz.de
Moguncja, 27 grudnia 2017 r.